U emisiji “Putevi i raskršća” i u rubrici “Pričao mi dedo”,istoričar Sait Šabotić je govorio o nastanku imena Bihor.
SAIT ŠABOTIĆ:
Tokom 20-tog vijeka pojavilo se više priloga vezanih za tumačenje naziva Bihor. Na širem Balkanskom arealu zabilježeno je više toponima koji imaju sličnu morfološku i sintakstičku strukturu kao makro toponim Bihor. Dana imamo naziv jednog sela, na putu od Podgorice prema Cetinju, i ono nosi naziv Bigor, koje je veoma slično nazivu Bihor. Što se tiče istorijskih izvora, mi za sada raspolažemo jednim starim izvorom, koji je pohranjen u Dubrovačkom arhivu, i po njemu, prvi put ime Bihor je zabilježeno u izvještaju koji potiče od 5 novembra 1450 godine, u kome se grad Bihor navodi kao jedno odredište dubrovačkog karavana, koji je tu odmorio, prenoćio i jedan dio svog tovara dao u zalog na ime nekih poreza koji su plaćali ti trgovački karavani koji su se kretali dolinom Lima. Kada su onomastička istraživanja u pitanju, bitno je zapaziti u kojem obliku je taj naziv zapisani. Zapisan je naziv kao „BICHOR“ i upravo je to bitno zbog ovih tumačenja behar, bihar itd, koja se javljaju u tumačenjima oko imena Bigor. Dokument od jednog anonimnog pisca iz 1455 godine, tu se kaže da je grad Bihor u Zagorju i da ga je te godine osvojla osmanska vojska pa se u tom ljetopisu kaže: „Primi Car Bihor u Zagorju“. Naravno, ovaj podatak saopštvam prema onom što je napisano u rječniku iz književnih starina koje je publikovao Đura Daničić. Prije samog naziva Bihor, mi u poveljama srednjovjekovnih srpskih vladara imamo čitav pomen sela koja su danas u Bihoru, pa se u jednoj od žičkih povelja pominje, kojom je Kralj Stefan prvovjenčani potvrdio posjede crkvi u Bistrici i u njoj se pominje više naselja oblasti Bihora. Zaton, Crnča, Ivanje, Zamčina, odnosno kako se danas zove Ramčina, kao i selo Dubovo. Druga povelja koja potiče iz 1324/25 godine kojom je Kralj Stefan – Dušan crkvi Sv. Petra u Bijelom Polju priložio sela Crnču, Velje Polje, Brzavu i Zagrad i to su sve nazivi iz istorijskih granica Bihora, mogu naću u istorijskim dokumentima. Prema tumačenjima književnika rahmetli Ismeta Rebronje, naziv Bihor dolazi od Njemačkog izraza becher ( beher ) što znači pehar, pa su prema njegovom tumačenju i mišljenju, peharnici oni koji su branili grad Bihor i živjeli u njemu, i branili su njegove prilaze od Lima i od Lješnice, i oni su bili stalni mještani u tom dijelu po kome je i širi region dobio ime. Mene lično kao neko ko se zanimao o ovom pitanju natjeralo na jedno razmišljanje za naziv Bihor jeste zapravo to što je naziv Bihor jedna složenica. Predložak –bi bi u ovom slučaju mogao bi da dođe od latinskog naziva ‘bis’ što bi značilo ponavljanje i grčke riječi horos što bi značilo kolo. Odnosno neko uzvišeno mjesto u prirodi ili uzvišeno mjesto ko što je oltar kod pravoslavnih crkvava. U ovom slučaju prvi dio složenice upućivao bi na to da se drugi dio složenice javlja dva puta, prenosno ta riječ bihors iz koje bi se mogla izvesti naziv Bihor bi onačavala dva uzvišenja, koja u osnovi imaju taj kružni oblik i sa dvije strane su okruženi vodom, praktično uzvišenja sa kojih može mnogo i daleko da se vidi iako mi danas pogledamo koje je to uzvišenje veoma slično Gradini koju i danas znamo po tim imenom jer se na njenom vrhu nalazio srednjovjekovni grad Bihor, to bi bilo uzvišenje Spaseovica, koje idući od Bijelog Polja prema Beranama prvo nailazi uzvišenje Spaseovica pa onda uzvišenje Gradina i to je to ponavljanje taj bis, taj bi-hor oodnosno dva uzvišenja koja su na tom značajnom dijelu puta koji vodi dolinom Lima. U prenosnom značenju naziv Bihor bi bioo dva uzvišenja, dva kola sa kojih se mnogo vide jer i riječ hor označava množinu. Značajno je takože pomenuti onomastički rad velikog zaljubljenika u predio Bihora rahmetli Alija Dzoković koji je bio mišljenja da je termin bihor ilirskog porijekla što je vrlo moguće. On je u svojim radovima da se naziv bihor može razložiti na dva formanta „mbi“ i „gur“. Jezik Ilira je dosta složen jezik i mi na području Bihora imamo dosta mjesta čiji naziv dolazi iz jezika Ilira, jer ilirska plemena konkretno Autoriati i mogu da se upute u sve to. Sam sam razmatrao jedan hidronim koji se nalaze u selu Hazane, a radi se o malom izvoru koji se naziva Bindža i to je hidronim koji je ilirskog porijekla. Njegov naziv je izveden od imena boga Bindusa koji je bio bog jezera, riječnih tokova itd. Potvrda da je on ilirskog porijekla jeste i ta što na području Vasojevića imamo slične nazive koje su izvedeni iz tog ilirskog vokabulara.
Prema nekim tumačenjima, koja je zabilježio učitelj Đukan Joksimovič u svojoj knjizi „Bihor i Donji Kolašin“ objavljena u Prilepu 1934. god.kaže da je od crkve Voljevac do brda zvanog Ždrebaonik na kojem se nalazilo neko utvrđenje, vodio tunel pomoću kojeg su vojnici osmanske imperije uspjeli da zauzmu tvrđavu na vrhu tog brda. Jedan vojnik je prvi stigao do toga brda na svom hitrom ždrijebcu pa je i brdo dobilo naziv Ždrebaonik. Predanje kaže da je tunel imao izlaz na obalu Lima i da su njime uspjele da pobjegnu pravosla žene koje su živjele u gradu, njih 90 i kada je turska vojska primijetila njihovo bjekstvo, pokušali su da ih sustignu. Primijetivši potjeru, žene su se uzele za ruke i skočile u Lim. Prema tom tumačenju, ime Bihor dolazi od riječi Biror što znači sramota. Međutim, u naučnom tumačenju ja sam se potrudio da iz staroosmanskog jezika, pa čak i u savremenom turskom jeziku, pronađem riječ koja bi značila sramotu. Riječ Biror ne označava sramotu, a u savremenom vokabula Turskog jezika postoji riječ ajip koja označava sramotu, tako da ova legenda se ne može uzeti kao ozbiljno tumačenje.
Prema još jednom tumačenju, naziv Bihor potiče od naziva proljeće na staroturskom jeziku koji glasi behar. Navodno, osmanski vojnici su uvidjeli da od sela Godijeva pa prema Limu nizvodno do Bijelo Polja, u rano proleće voće ranije procveta, ili probehara, nego li u sjevernim i sjeveroistočnim djelovima. Upravo zbog toga su oni počeli da koriste sintagmasku odrednicu Gornji Behar, odnosno Donji Behar, odnosno na podjelu koju danas imamo a to je Gornji Bihor i Donji Bihor, želeći da jasno izdvoje one djelove đe ranije dođe proleće.
