Sait Šabotić u emsiji “Putevi i raskršća” je govorio i o džamijama na području Bihora

Kada se uspostavila osmanska vlast u Bihoru, na tom području i okolinu započeo je proces prožimanja dvije kulture, hrišćanske i orijentalno islamske kulture. Jačanjem vjerske orjentacije stanovništva, paralelno je jačao i orijentalni islamski dio kulture unutar koje je podizanje sakralnih objekata, džamija, imalo poseban značaj. Broj podignutih džamija je svjedočio o dominaciji određene religije. Postojali su strogi propisi od strane osmanske države, da su recimo u džamije mogle biti pretvorene one crkve u kojima je obred bio potpuno zamro. Radi se o periodu od 60 godina, odnosno dvije generacije da se u toj bogomolji ne vrši vjerski obred. Na kraju, ima li išta prirodnije nego da se u jednom vjerskom objektu vrši obred pa čak i druge konfesije. Za ovo ću da saopštim jedan interesantan primjer, koji je vezan za Pivski manastir. Čuveni Smail Aga Čengić je, odlazeći prema Drobnjacima da obiđe svoje čivčije itd. često je išao preko Pive, i on je u Pivskom manastriru često klanjao. To su poznate činjenice. Naravno, on je to radio na onaj način da je uvažavao svoja vjerska osjećanja, okretao se u onom pravcu kako je nalagala njegova vjera.

U tefteru iz 1477/78 godine pominje se da je postojala džamija na uzvišenju Gradina. Taj podatak potiče iz zvanične istorije Crne Gore koja je objavljena 1975. godine, a te podatke je svojevremeno saopštio istoričar Milan Vasić. Čak se spominje i ime imama ove džamije koji se prema nejgovim proučavanjima zvao Muslihudin i uživao je timar koji mu je donosio prihod od 1369 akči. Isti podatak koristi i Tatjana Katić, orijentalistkinja koja je doktorila na temi Prizrenski Sandžak. Ona navodi da je prva džamija izgrađena unutar zidina grada Bihora. U tefteru iz 1530. godine, pominje se imam džamije u tvrđavi Bihor. Mi danas nemamo o njoj pisanih izvora, čak i ne znamo da li je pripadala tipu džamija bez minareta.

Zanimljivo je da imamo jedan podatak koji potiče iz 1838. godine, u kojem se pominje džamija izvjesnog Sulejmana Hana i da je bila najveća džamija u Bihoru. Inače, jedan od njenih prvih pomena potiče iz 1681. godine. Za nju se kaže da je najstarija džamija u Bihoru, ali se mjesto gdje se ona nalazila, različito pominje. Negdje se zvalo Jelče, negdje Balče. Ja ću iznijeti tvrdnju da je moguće da se radi o Bioči, iz jednostavnog razloga što u svojoj kasidi, u svom proznom djelu, čuveni Ibrahim Pačariz Biočak, na jednom mjestu bilježi da je on zapravo imam koji živi u mjestu koje se zove Belče, odnosno to je Bioča. Imamo jednu fotografiju koja ne napravljena dvadesetih godina XX vijeka, na kojoj se vidi i džamija u Zatonu i u Bioču. Bila je u jednom privatnom albumu u Beogradu.

Sa jačanjem same osmanske vlasti i islamske svijesti, nastavljeno je podizanje džamija u Bihorskim selima, tako da tu možemo da nabrojimo džamiju u Radulićima, u Loznoj, u Bioči, Petnjici, Zatonu, u selu Gubavču, u Bistrici, u Ivanju, džamija u selu Korita. To su džamije koje potiču iz osmanskog perioda, a moguće da je bilo i onih koje su stradale u ratnim dešavanjima.

Sultan Sulejman Han džamija je bila najveća i pretpostavljam da se radi o džamiji u Bioči, a jedan od prvih pomena jeste u dokumentu iz 5. marta 1677. godine, a u tom dokumentu se kaže da je njen mujezin bio Ibrahim efendija koji je tu bio vjerski službenik.

Džamija u Radulićima spada u red starijih sakralnih objekata orijentalne islamske građevinske kulutre, a tačna godina njene izgradnje nije poznata. Još uvijek nije pronađen njen tarih kao ni nišan njenog vakefa, Hajdar Paše Selima koji je podigao tu džamiju i koji je na osnovu Sultanovog berata iz 1689. godine dobio posjed u Bihoru. Imajući taj podatak, bilo bi logično zaključiti da je nastala na prelazu 17. i 18. vijeka. Ta džamija imala je i značajnu biblioteku, a oko nje je bilo formirano pravo malo naselje, jedna mala kasaba. Ono što je karakteristično za ovu džamiju je sljedeće: Hajrad Paša Selim kao imućan spahija, bio je čovjek koji je imao dobru materijalnu podlogu za podizanje jednog takvog objekta. On nije htio da angažuje običnog, priučenog majstora da pristupi izgradnji ove džamije. On je angažovao školovanog arhitektu, nekog ko je poticao iz čuvene graditeljske škole Mimara Sinana, koji je možda bio i najveći graditelj u osmanskoj imperiji. I po današnjim ostacima, može se zaključiti da se radi o vjerskom objektu koji je bio planski izgrađen, od strane obrazovnog arhitekte, a ne nikako priučenog. Ona sadrži sve elemente jedne moderno građene džamije iz tog perioda. Ona je pripadala takvoj vrsti džamija koje su bile značajne za umjetnost, jer je imala lijepo oslikan mihrab, i bila je stilski dotjerana, a zbog kupole kako je bila prekrivena, ona je pripadala istanbulskom tipu džamije, a ne balkanskom. U jednom dokumentu iz 1838. godine se pominje da postoji Hizer Pašina džamija i to unosi nedoumice, ali se vjerovatno radi o istoj džamiji. Ovaj vrijedni spomenik islamske kulture je stradao u toku Drugog svjetskog rata. Negdje oko Božića 1943. godine je porušena i zapaljena od strane četničkih jedinica Pavla Đurišića. Ostao je dio minareta, dio molitvenog prostora, dio džamijskih zidova, a kasnije je zarasla u šiblje.